Uzay hakkında en çok merak edilen şeylerden birisi olan, insanoğlu tarafından henüz ne oldukları tam olarak çözülemeyen ve hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz kara delikler nedir? nasıl oluşur? sorularının cevaplarını bu yazıda bulabilirsiniz.
Kara Delik Nedir?
Kara delikler uzayda aynı gezegenler gibi belli bir alan kaplayan, devasa büyüklükte ve çok büyük çekim alanı ile kendi çekim alanına giren her türlü maddesel oluşumu hatta ışığı bile kendi içine doğru çeken(yutan) kozmik oluşumlardır. Kara delikler simsiyahtır. İnsan gözüyle ve hiçbir fiziki alet ile görünemezler. Albert Einstein’ın genel görelilik kuramıyla tanımlanmış olan kara delikler ışık yaymadığı için kara olarak nitelendirilir.
Kara Deliklerin Çeşitleri
Kara delikler çeşitli büyüklüğe ve kütleye sahip olsalar da temel olarak 3 çeşit kara delik vardır ve bu 3 çeşit kara delik, büyüklüklerine ve kütlelerine göre ayrılır.
En yaygın kara delik çeşidi yıldızsal olarak isimlendirilen ve orta büyüklükteki kara deliklerdir. Güneş' in kütlesinden 20 kat daha büyük olabilirler ve yaklaşık olarak 16 km çapında bir kürenin alanına sahiptirler. Bizim de içinde bulunduğumuz Samayolu Galaksi' sinde birçok yıldızsal kara delik bulunur.
En küçük kara delik çeşidi olan ilksel kara delikler, bilim tarafından atom kadar küçük ama çok büyük kütleye sahip kara delikler olarak düşünülüyorlar. Bu kara deliklerin, kozmos tarihinin başlangıcı kabul edilen Büyük Patlama(Big Bang)' da oluştukları düşünülüyor. Ancak bu tür kara deliklerin varlığı henüz kanıtlanmış değil.
En büyük kara delikler ise dev kara delikler ya da galaktik kara delikler olarak isimlendirilirler. Birkaç milyarlık güneş kütlesi' ne kadar çıkabilen devasa kütlelere sahiptirler. Samanyolu Galaksi' sinin tam merkezinde de bir kara deliğin olduğu düşünülüyor ve bu galaktik kara delik Sagittarius A olarak isimlendiriliyor. Bu kara deliğin kütlesi eşittir 4 milyon tane güneşin kütlesi... Ne kadar büyük değil mi ? Ancak bu kadar devasa kütlesine rağmen bir güneşin alanına sahiptir.
Bir kara delik uygun ortamı bulduğu sürece zamanla büyür ve kütlesi artar. Yani yıldızsal olarak bilinen bir kara delik zamanla galaktik bir kara deliğe dönüşebilir.
Kara Delikler Nasıl Oluşur?
En basit olarak kütlenin bir noktaya doğru toplanmasıyla yani yoğunlaşmasıyla kara delikler oluşur. Yani kütle bir noktaya doğru iyice sıkışır. Ömrünü tamamlamış ya da farklı bir tabir ile yakıtı tükenmiş bir yıldızın süpernova patlaması ile dış kabuğunu uzaya doğru fırlatıp, çekirdeğinin kendi içine çökmesiyle bir kara delik oluşur.
Bir de çok küçük bir ihtimal olsa da 2 nötron yıldızının bir araya gelmesiyle de bir kara delik oluşabilir.
Peki, Kara Delikleri Göremiyorsak, Var Olduklarını Nasıl Biliyoruz?
Kara delikler simsiyahtır. Bunun sebebi, uzaya hiç bir ışık yaymamalarıdır. Haliyle fizik kurallarına göre, ışık kaynağı olmadan bir nesne kesinlikle görünemez. Var olduklarını ise etrafındaki maddelerin hareketlerinden biliyoruz. Kendileri gibi çekim kuvvetleri de çok büyük olan Kara delikler, kendi çekim alanına giren her türlü maddeyi, gezegenleri, yıldızları, asteroidleri, gaz bulutlarını hatta ışığı bile kendine doğru çeker. İşte bu olay gerçekleşirken, gözlem yapılırsa aşağıda bulunan görseldeki gibi bir şey görülür.
Kara delikler çok yüksek bir hız ile, kendine doğru çektiği maddeleri kendi etrafında döndürür ve işte bu durumda bu kara deliğin çekim alanına giren ve dönmeye başlayan gaz bulutları, yıldızlar, ışık kaynakları görseldeki gibi bir şekil oluşturur. Bu gözlem doğrultusunda bu şeyin bir kara delik olduğu anlaşılır.
Kara Deliklerin Çekim Gücü
Kara deliklerin çekim gücü kendileri gibi devasa demiştik. Dünyadaki yer çekimi 1G. Hayatımızı bu 1G' lik yer çekimi kuvveti ile oldukça güzel sürdürebiliyoruz. Ayakta durabiliyoruz, kolumuzu yada bacağımızı havaya doğru kaldırabiliyoruz ama ayın zamanda havalanıp uçmuyoruz değil mi ? İşte bu 1G' lik kuvvet, bizler için oldukça iyi bir değer ama bu kuvvetin azaldığını yada çok büyük bir değer olduğunu düşünelim. Eğer yer çekimi kuvveti az olursa cisimler sabit duramaz, havalanır ama bu kuvvet büyük olursa belki de elimizi havaya bile kaldıramayabiliriz. Birde bu kuvvetin devasa olduğunu düşünün. İşte o zaman böcek gibi yere yapışıp, hiçbir yerimizi oynatamayız :) İşte düşünebilirseniz düşünün, kara deliklerin çekim kuvveti o kadar büyük ki ışığı bile kendine doğru çekebiliyor. Uzay bu, şaşırmamak gerek :)
Kara Delikler Her Şeyi Yutuyorsa, Tek Bir Kara Delik Tüm Evreni Yutamaz Mı?
Hayır yutamaz. Çünkü kara deliklerin bir çekim alanı vardır. Sadece bu çekim alanına giren cisimler kara deliğe doğru çekilir.
Kara Deliklerin İçinde Ne Var?
Bilim henüz bu sorunun cevabını verebilmiş değil ama bazı tahminler yürütülüyor. Kara deliğin içinde çok farklı fizik kuralları olabilir. Kara deliğin içine giren bir madde uzayda farklı bir yerde ortaya çıkabilir. Einstein' ın görelilik kuramı tam burada devreye giriyor. Uzayda hiçbir şey ışıktan hızlı hareket edemez ama uzay bomboş, düz bir şey değildir. Uzay esneyebilir, bükülebilir ve deforme olabilir. Böyle olunca zamanda deforme olur. Einstein uzay ve zamanın aynı şeyin iki farklı yönü olduğunu keşfetti. Uzay ve zamanın ilişkisi...
Uzay-zamanın yapısı da sizi her yere, her hızda götürmek için deforme olabilir. Bu yüzden kara deliklerin bir geçit kapısı olması da mümkün. Yani bir yerden başka bir yere ışınlanabilirsiniz :) Tabi henüz net bir şeyler söylemek çok zor bu konuda. Tek yapılması gereken bilimin ışığını takipte kalmak. Kim bilir, belkide kara deliklerin içinde bambaşka evrenler olabilir.
Güneş Bir Kara Deliğe Dönüşebilir Mi?
Güneş bir kara deliğe dönüşemeyecek kadar küçük kütlelidir. Yani bir kara deliğin olması için çok yüksek kütle gereklidir. Güneş bir kara deliğe dönüşemez ama tabiki de Güneş' inde bir ömrü var. Gelecekte bir gün muhakkak Güneş' inde ömrü bitecektir ve bir yıldıza dönüşecektir. Yıldız olduktan sonra yakıtını tüketmeye başlayacaktır. Yine gelecekte bir gün yakıtını bitirincede dış katmanından kurtulur ve uzayda parçalanır, yok olur.
Kara Delikler Zamanla Yok Olur Mu?
Evet, kara delikler zamanla yok olabilir. Stephen Hawking tarafından Hawking ışınımı ismiyle ortaya atılan düşünceye göre, uzayda herhangi bir yerde herhangi bir zamanda sonsuz tane madde ve anti-madde parçacıkları oluşur ve saliseler içerisinde tekrar birleşerek birbirlerini yok ederler. Kara deliğin çevresinde bu durum gerçekleştiğinde çekim gücü nedeniyle negatif yüklü parçacığın, yani anti-madde parçacıklarının kara deliğin içine çekildiğini ve pozitif yüklü parçacıkların ise o bölgeden hemen uzaklaşıp kaçtığı düşünülüyor. Hal böyle olunca da negatif parçacıkları bir bir içine buyur eden kara delik de zamanla kütlesini kaybediyor ve yok oluyor. Ancak bu olay ile bir kara deliğin yok olması çok uzun bir zaman alacaktır.
Keşfedilen İlk Kara Delik
Tarihte ilk varlığından haberdar olunan Cygnus X-1 isimli kara deliktir. 1964 yılında bu kara delik ilk kez keşfedildiğinde bir kara delik olduğu bilinmiyordu. 1971 yıllarındaki araştırmalar ışında bir kara delik olduğu anlaşıldı. 6 milyon yıl önce oluştuğu düşünülüyor ve Dünya' dan 6000 ışık yılı uzaklıkta olduğu biliniyor.
Keşfedilen En Büyük Kara Delik
Hatırlasanız galaksimizin tam ortasında bulunan Sagittarius A isimli kara deliğin kütlesinin, 4 milyon güneş kütlesine eşit olduğu söylemiştik ama tarihte keşfedilen en büyük kara delik bu değil. 40 milyar tane Güneş' in kütlesine eşit, S5 0014+813 olarak isimlendirilen bir kara delik şuan için keşfedilen en büyük kara deliktir.
Dünya' ya En Yakın Kara Delik
Dünya' ya en yakın kara delik 3000 ışık yılı uzaklıktadır. A0620-00 yada V616 Mon isimleri ile bilinir. Şuan Dünya için herhangi bir tehlike yaratmıyor.
Kara delikler gerçekten çok farklı ve ilginç oluşumlar. Bilim eninde sonunda neyin ne olduğunu muhakkak bize açıklayacaktır. Bilimin ışığından ayrılmayın, beyninizi kullanın ve düşünün :)
Yanlış yada eksik bilgiler var ise lütfen yorum bölümünden yazınız.
Kaynaklar;
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Kara_delik
- https://bilimfili.com/kara-delik-nedir/
- http://uzay.org/karadelikler/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder